Ἀπὸ τὸν βίο τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου καὶ Ἑλένης τῶν Ἰσαποστόλων

       ... Ἀνεβασμένος σὲ ἕνα ὕψωμα, ὁ Κωνσταντῖνος κοίταζε ἀμήχανος τὴν ὑπεροχὴ τῶν ἀντιπάλων του, ὅταν αἴφνης, κατὰ τὸ καταμεσήμερο, ἐμφανίσθηκε στὸν οὐρανὸ ἕνας πελώριος σταυρός, συνιστάμενος ἀπὸ ἄστρα, γύρω ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἦταν γραμμένο στὰ ἑλληνικά: «Ἐν τούτῳ νίκα». Τὴν νύκτα, ἐμφανίσθηκε ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς στὸν αὐτοκράτορα καὶ τοῦ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ φτιάξει ἕναν σταυρὸ παρόμοιο μὲ ἐκεῖνον ποὺ τοῦ εἶχε ἀποκαλυφθεῖ στὸ ὅραμά του καὶ νὰ τὸν τοποθετήσει ὡς λάβαρο ἐπικεφαλῆς τοῦ στρατοῦ του. 

Τὸ σημεῖο τῆς νίκης ἔλαμψε τότε ξανὰ στὸν οὐρανὸ καὶ ὁ Κωνσταντῖνος πίστεψε ὁλόψυχα ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι ὁ μόνος ἀληθινὸς Θεός, Δημιουργὸς τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ποὺ δίνει τὴν νίκη στοὺς βασιλεῖς καὶ ὁδηγεῖ κάθε πράγμα στὸ τέλος του ποὺ ἔχει προβλέψει πρὸ καταβολῆς κόσμου.

Μόλις ξημέρωσε, διέταξε νὰ κατασκευάσουν τὸ λάβαρο καὶ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ τοποθετηθεῖ στὴν κεφαλὴ τῶν στρατευμάτων του, στὴν θέση τῶν αὐτοκρατορικῶν ἀετῶν, ὡς «σημεῖο νίκης ἐπὶ τοῦ θανάτου καὶ τρόπαιον ἀθανασίας». Συνίστατο σὲ ἕνα μακρύ, ἐπίχρυσο δόρυ μὲ σταυροειδῆ ἀπόληξη, τὸ ὁποῖο ἐπέστεφε στέφανος ἀπὸ χρυσὸ καὶ πολύτιμους λίθους, στὸ κέντρο τοῦ ὁποίου διακρινόταν τὸ σύμβολο τοῦ Σωτῆρος (μονόγραμμα ἀποτελούμενο ἀπὸ τὰ δύο πρῶτα γράμματα τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ ΧΡ). 

Ἀπὸ τὴν ὁριζόντια κεραία τοῦ σταυροῦ ἦταν κρεμασμένο βασιλικὸ ὕφασμα στολισμένο μὲ πολύτιμους λίθους ποὺ ἄστραφταν μὲ φωτεινὲς ἀνταύγειες, σὰν τὶς ἀκτίνες τοῦ ἥλιου. Στὴν κρίσιμη μάχη τῆς Μιλβίας γέφυρας, στὶς 28 Ὀκτωβρίου 312, ὁ Σταυρὸς ἦταν ἐκεῖνος ποὺ ἔδωσε τὴν νίκη. Ὁ Μαξέντιος τράπηκε σὲ φυγὴ καὶ προσπαθώντας νὰ περάσει ἀπὸ τὴν πλωτὴ γέφυρα ποὺ εἶχε κατασκευάσει, ἡ γέφυρα κατέρρευσε καὶ ὁ τύραννος καταποντίστηκε μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς ἀξιωματικούς του στὰ νερά, ὅπως ἄλλοτε ὁ Φαραὼ καὶ τὰ ἅρματά του στὴν Ἐρυθρὰ θάλασσα (Ἐξ.15).

Ἀπευθύνοντας εὐχαριστία στὸν Θεὸ γιὰ τὴν νίκη αὐτὴ ποὺ ἐγκαινίαζε μία νέα ἐποχὴ στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία, ὁ Κωνσταντῖνος ἔκανε θριαμβευτικὴ εἴσοδο στὴν Ρώμη ποὺ τὸν χαιρέτησε ὡς ἐλευθερωτή, σωτήρα καὶ εὐεργέτη. Σύντομα ἔλαβε μέριμνα νὰ ἀναρτηθεῖ τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ σὲ ὅλα τὰ μείζονα μνημεῖα τῆς πόλης, ἀνηγέρθη δὲ ἕνα ἄγαλμα τοῦ αὐτοκράτορα ποὺ κρατοῦσε στὸ χέρι του τὸν σταυρό, ὡς σημεῖο νίκης καὶ ἔμβλημα τῆς ἐξουσίας του ποὺ ἔλαβε ἀπὸ τὸν Χριστό. 

Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ἐκείνη ὁ Κωνσταντῖνος ἄρχισε νὰ καταρτίζεται στὸ χριστιανικὸ δόγμα καὶ ἐπιδόθηκε μὲ ἐπιμέλεια στὴν ἀνάγνωση τῶν ἱερῶν βιβλίων. Ἔλαβε μέριμνα νὰ ἐπιστραφοῦν τὰ δημευμένα ἀγαθά, ἀνακάλεσε τοὺς ἐξόριστους, ἐλευθέρωσε τοὺς αἰχμαλώτους καὶ φρόντισε νὰ ἀναζητηθοῦν τὰ λείψανα τῶν μαρτύρων ποὺ ἦσαν θύματα τοῦ μεγάλου διωγμοῦ. 

Μὲ τὴ νίκη αὐτὴ ἐπὶ τοῦ Μαξεντίου, ἡ χριστιανικὴ θρησκεία, ἐπὶ μακρὸν προπηλακιζόμενη καὶ διωκόμενη, μπόρεσε νὰ βγεῖ ἀπὸ τὴν σκιὰ καὶ νὰ ἀπολαύσει τὴν προστασία τοῦ ἡγεμόνα. Παραμένοντας διακριτὴ ἐν σχέσει μὲ τὴν πολιτικὴ ἐξουσία, ἡ Ἐκκλησία ἦταν ἔκτοτε σὲ θέση νὰ ἐμπνέει τοὺς κυβερνῶντας καὶ νὰ μετασχηματίζει σὲ βάθος τὴν ζωὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν κρατῶν, ἐμφυσώντας τὶς εὐαγγελικὲς ἀρχές...

Ἡ Ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.

Τὸ σημεῖο εὐρέσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Κυρίου.

     
    ... Τὸν ἐπόμενο χρόνο (ἀπὸ τὴν Α' Οἰκουμενικὴ Σύνοδο 325), τὸ 326, ἡ αὐτοκράτειρα Ἑλένη, ποὺ μόλις εἶχε βαπτισθεῖ, ἀνέλαβε προσκύνημα στὴν Παλαιστίνη, κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ ὁποίου ἀνακάλυψε τὴν τοποθεσία τοῦ Γολγοθᾶ, καὶ χάρη σὲ θαυματουργὴ ἀποκάλυψη τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου, θαμμένο στὸ χῶμα [14 Σεπτ.]. Ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος ἔδωσε τότε ἐντολὴ νὰ ἀνεγερθεῖ στὸ μέρος ἐκεῖνο λαμπρὴ βασιλικὴ ἀφιερωμένη στὴν Ἀνάσταση, ἡ ὁποία ἐγκαινιάσθηκε τὸ 335, ἐπ' εὐκαιρίᾳ τῆς 30ῆς ἐπετείου τῆς βασιλείας του. 

Ἡ ἁγία Ἑλένη ἐπισκέφθηκε ἐπίσης καὶ ἄλλες τοποθεσίες στοὺς Ἁγίους Τόπους καὶ φρόντισε νὰ κτισθοῦν βασιλικὲς στὴν Βηθλεὲμ καὶ στὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν. Ἐλευθέρωσε, ἐξάλλου, αἰχμαλώτους καὶ ἔκανε μεγάλες ἀγαθοεργίες σὲ ὅλη τὴν Ἀνατολή. Λέγεται πὼς ἔτρεφε τέτοιο θαυμασμὸ γιὰ τὶς ἀφιερωμένες παρθένους, ὥστε συγκάλεσε ὅλες τὶς ἀφιερωμένες στὸν Θεὸ γυναῖκες καὶ τὶς διακόνησε στὸ τραπέζι ὡς τραπεζοκόμος, μένοντας ἡ ἴδια νηστική. Στὸ τέλος τοῦ προσκυνήματος αὐτοῦ παρέδωσε εἰρηνικὰ τὴν ψυχή της στὸν Θεὸ σὲ ἡλικία ὀγδόντα ἐτῶν. Ἡ κηδεία της ἔγινε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἐν συνεχείᾳ ἡ σορός της μεταφέρθηκε στὴν Ρώμη...

 

Ἱερομόναχος Μακάριος Σιμωνοπετρίτης 

Πηγή: Νέος Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Ἱερομόναχος Μακάριος Σιμωνοπετρίτης, Ἵνδικτος,  Τόμος 9ος, σελ. 239-.241 & 244-245, (2 ἀποσπάσματα),